Basque subtitles for clip: File:Ikusgela – Axular eta XVII. mendeko literatura.webm

1
00:00:03,610 --> 00:00:05,281
Egun on, arratsalde on,

2
00:00:05,328 --> 00:00:06,147
gabon!

3
00:00:06,240 --> 00:00:07,078
Zer moduz?

4
00:00:07,141 --> 00:00:08,906
Dagoeneko ezagutzen dugu elkar,

5
00:00:08,931 --> 00:00:11,980
baina badaezpada ere
gogoraraziko dizuet nire izena:

6
00:00:12,380 --> 00:00:13,900
Ira dei nazakezue,

7
00:00:14,160 --> 00:00:15,570
El-bira.

8
00:00:15,730 --> 00:00:17,941
Gaurkoan, denboran
atzera egin behar dugu,

9
00:00:17,996 --> 00:00:20,063
Axularrekin baitugu hitzordua;

10
00:00:20,330 --> 00:00:22,570
euskaraz argitaratu
zen lehenengo prosazko

11
00:00:22,594 --> 00:00:25,450
liburu originalaren
idazlearekin, hain zuzen.

12
00:00:25,751 --> 00:00:27,250
Has gaitezen lehenbailehen!

13
00:00:27,791 --> 00:00:28,720
Tatxaaan!

14
00:00:28,751 --> 00:00:30,220
XVI. mendean gaude!

15
00:00:30,390 --> 00:00:33,620
Eta hementxe dugu
Pedro Agerre Azpilikueta.

16
00:00:34,070 --> 00:00:34,643
Nor?

17
00:00:34,679 --> 00:00:37,120
Lehen ez al duzu
beste izen bat esan, Ira?

18
00:00:37,460 --> 00:00:38,784
Bai, bai. Lasai.

19
00:00:38,808 --> 00:00:43,110
Jaio zen baserriaren izenez
ezagutzen dugu idazlea, Axular ezizenez.

20
00:00:43,350 --> 00:00:47,118
Inoizko euskal idazle
handienetakoa da eta hark idatzitako

21
00:00:47,142 --> 00:00:50,470
Gero liburua euskal literaturako
lan nagusietakoa dugu.

22
00:00:50,940 --> 00:00:53,160
Eta zer lanbide
ote du Axularrek?

23
00:00:53,280 --> 00:00:54,233
Laboraria?

24
00:00:54,310 --> 00:00:55,519
Abokatua?

25
00:00:55,567 --> 00:00:56,241
Ez!

26
00:00:56,270 --> 00:00:58,130
Apaiza da, noski!

27
00:00:58,550 --> 00:00:59,592
Baina tira,

28
00:00:59,620 --> 00:01:01,851
Axularren lanari
geroago helduko diogu,

29
00:01:01,884 --> 00:01:04,544
ze behingoz etorriko
gara XVI. mendera,

30
00:01:04,584 --> 00:01:07,317
eta aprobetxatu behar
dugu kuxkuxeatzeko!

31
00:01:08,040 --> 00:01:10,655
Lehen saioa gogoan
baduzue gogoratuko duzue

32
00:01:10,679 --> 00:01:13,768
XVI. mendean hasi zela
Erreforma potestantea,

33
00:01:13,792 --> 00:01:15,560
Martin Lutherrek hauspotuta.

34
00:01:15,800 --> 00:01:18,490
Erdi Aroko Eliza
ahalguztiduna banatu egin da.

35
00:01:18,880 --> 00:01:21,328
Hori gutxi balitz,
erlijioaren aitzakian,

36
00:01:21,385 --> 00:01:24,333
Europako hainbat herrialderen
arteko gerrak piztu dira.

37
00:01:24,550 --> 00:01:26,771
Kontinentea porru eginda dago.

38
00:01:27,200 --> 00:01:28,310
Goazen hemendik!

39
00:01:28,370 --> 00:01:31,760
Baina, zer dela eta amaitzen
dut beti historiaz hizketan?

40
00:01:31,793 --> 00:01:34,820
Ez al naiz ni literaturako
eskolak ematera etorri?

41
00:01:35,000 --> 00:01:38,467
Bada, historiak eragin
zuzena duelako literaturan!

42
00:01:38,534 --> 00:01:41,436
Izan ere, Kontrarreforma
mugimenduaren baitan,

43
00:01:41,460 --> 00:01:43,975
Erromako Elizak
erabaki zuen herri xeheari

44
00:01:43,999 --> 00:01:46,738
kristau-ikasbidea gogotik
irakatsi behar zitzaiola,

45
00:01:47,017 --> 00:01:49,800
eta haien mezua
errazago iritsi zedin

46
00:01:50,010 --> 00:01:52,370
tokian tokiko hizkuntzak
lehenesten hasi zen.

47
00:01:52,730 --> 00:01:54,798
Biblia hainbat
hizkuntzatara itzuli zen,

48
00:01:54,822 --> 00:01:58,140
baita euskarara ere,
Joanes Leizarragaren eskutik.

49
00:01:58,510 --> 00:02:02,742
Hala ere, Bibliaz gain, sekulako
spam kanpaina prestatu zuen elizak:

50
00:02:02,920 --> 00:02:03,873
katiximak,

51
00:02:03,930 --> 00:02:07,620
sermoiak, debozio-liburuak,
otoitz-liburuak, santuen bizitzak…

52
00:02:07,780 --> 00:02:10,810
Spotify edo YouTubeko
iragarkiak baino askoz okerrago!

53
00:02:11,170 --> 00:02:11,754
Gainera,

54
00:02:11,800 --> 00:02:14,120
estilo barrokoa gailendu
zen garai honetan.

55
00:02:14,330 --> 00:02:18,660
Jantziak eta elizak erabat kargatuta
zeuden, begiak saturatzeraino.

56
00:02:18,800 --> 00:02:20,722
Ez zegoen ihes egiterik.

57
00:02:21,080 --> 00:02:26,034
Hori dela-eta, XVI. eta XVII. mendeetan
idatzi eta argitaratu ziren testu gehienak

58
00:02:26,058 --> 00:02:27,720
erlijioari buruzkoak dira.

59
00:02:28,334 --> 00:02:31,369
Itzul gaitezen Axularrengana,
abandonatuta utzi baitugu,

60
00:02:31,393 --> 00:02:34,750
XVI. eta XVII. mendeetan
turismoa egin nahi genuela-eta.

61
00:02:35,460 --> 00:02:41,950
Pedro Agerre Azpiliueta, Axular, 1556an
jaio zen Urdazubin, Nafarroa Garaian,

62
00:02:42,140 --> 00:02:47,420
eta 1644an hil zen Saran, Lapurdin,
bertako erretore izan baitzen.

63
00:02:47,710 --> 00:02:51,470
Frantziako Tarben eta Salamancan
egin omen zituen ikasketak,

64
00:02:51,810 --> 00:02:54,829
baina bada bertsio
interesgarriago bat,

65
00:02:55,080 --> 00:02:58,360
kondairaren arabera
deabrua izan baitzuen irakasle.

66
00:02:58,610 --> 00:02:59,429
Bai, bai.

67
00:02:59,480 --> 00:03:00,805
Deabrua bera.

68
00:03:00,830 --> 00:03:04,862
Istorioak dio Sarako Lezia
koban zuela eskola deabruak,

69
00:03:04,886 --> 00:03:09,290
eta bertan ikasi zituela Axularrek
mota guztietako zientzia ilunak,

70
00:03:09,370 --> 00:03:12,880
baita erudizioa eta
oratoria-trebetasunak eskuratu ere.

71
00:03:13,200 --> 00:03:14,639
Batzuek diotenez,

72
00:03:14,750 --> 00:03:18,890
jakiturien truke, Axularren
itzalarekin geratu zen deabrua.

73
00:03:19,160 --> 00:03:24,120
Beste batzuen arabera, idazleak
deabrua bera engainatzea lortu zuen.

74
00:03:24,470 --> 00:03:25,903
Auskalo.

75
00:03:26,010 --> 00:03:28,858
Izan ere, kondairak
kondaira eta deabruak deabru,

76
00:03:28,903 --> 00:03:31,980
argi dago idazleak obra
oso garrantzitsua idatzi zuela:

77
00:03:32,296 --> 00:03:35,620
Gero, bi partetan partitua
eta berezia liburua,

78
00:03:35,880 --> 00:03:37,510
Gero laburduraz ezagunagoa.

79
00:03:37,990 --> 00:03:43,050
Idazlea hil baino urtebete lehenago
argitaratu zen, 1643an, Bordelen.

80
00:03:43,691 --> 00:03:47,760
Hasieran aipatu bezala, Gero dugu
euskarazko lehen liburu mardula:

81
00:03:48,090 --> 00:03:52,050
euskal literaturaren historian lehen
prosazko liburu original argitaratua da.

82
00:03:52,770 --> 00:03:56,380
Lapurtera klasikoan idatzita dago,
eta euskal idazle klasikoentzat,

83
00:03:56,404 --> 00:03:58,717
Iparraldekoak nahiz
Hegoaldekoak izan,

84
00:03:58,741 --> 00:04:00,760
erreferentziazko maisulana da,

85
00:04:00,850 --> 00:04:02,730
euskara jasoaren eredua.

86
00:04:02,780 --> 00:04:06,010
Axularrek ere erlijioa izan
zuen hizpide bere lanean.

87
00:04:06,240 --> 00:04:09,300
Baina bere kasuan,
inolako jira-birarik egin gabe,

88
00:04:09,510 --> 00:04:13,230
irakurlearen jokabidea aldatzeko
helburua agertzen du idazleak.

89
00:04:13,490 --> 00:04:15,330
Liburuaren sarrerak
honelaxe dio:

90
00:04:16,090 --> 00:04:18,630
Bi partetan
partitua eta berezia.

91
00:04:19,040 --> 00:04:22,590
Lehenbizikoan emaiten da
aditzera, zenbat kalte egiten duen

92
00:04:22,615 --> 00:04:25,490
luzamendutan ibiltzeak,
egitekoen geroko uzteak.

93
00:04:26,160 --> 00:04:27,809
Bigarrenean kidatzen da,

94
00:04:27,834 --> 00:04:32,750
eta aitzinatzen, luzamenduak utzirik, bere
hala, bere egin bideari lothu nahi zaikana.

95
00:04:33,501 --> 00:04:37,330
Horrela, liburuaren gai nagusia
atsotitz honekin laburtu liteke:

96
00:04:37,650 --> 00:04:39,220
“gero dioenak bego dio”.

97
00:04:39,594 --> 00:04:40,323
Hala ere,

98
00:04:40,350 --> 00:04:44,800
Patxi Salaberri Muñoa adituak
zortzi azpigai bereizi ditu obra honetan.

99
00:04:45,170 --> 00:04:48,810
Hementxe botako dizkizuet, ea
baten batekin identifikatzen zareten:

100
00:04:49,150 --> 00:04:49,913
etsaiak,

101
00:04:49,990 --> 00:04:51,310
alferrak eta nagiak,

102
00:04:51,400 --> 00:04:52,930
usantza eta fidantziak,

103
00:04:53,170 --> 00:04:54,490
kolera eta haserrea,

104
00:04:54,740 --> 00:04:56,240
aho-sabelaren erresuma,

105
00:04:56,410 --> 00:04:57,770
sabeletik beherakoak,

106
00:04:57,930 --> 00:04:59,030
barne ausikiak,

107
00:04:59,230 --> 00:05:00,540
eta amaiera ordukoak.

108
00:05:01,157 --> 00:05:03,560
Hala ere, ez al
dut nik lehen esan

109
00:05:03,584 --> 00:05:07,240
Axularren lana gainerako
apaizengandik bereizten zela?

110
00:05:07,675 --> 00:05:10,442
Klaro, pentsatuko duzue
ziria sartu dizuedala

111
00:05:10,466 --> 00:05:14,330
Izan ere, Axularrek aditzera eman
nahi dituen irakaspen unibertsalak

112
00:05:14,570 --> 00:05:18,790
Eliza katolikoak Trentoko Kontziliotik
hobesten dituen egiak eta dogmak dira.

113
00:05:19,382 --> 00:05:20,400
Baaaaaina!

114
00:05:20,655 --> 00:05:25,190
Kontua da estilo bikaina darabilela
Axularrek, bizia eta landua;

115
00:05:25,450 --> 00:05:27,620
hiztegi aberatsa
eta maila handikoa.

116
00:05:27,910 --> 00:05:31,871
Hizkuntzarekiko sena eta dotorezia
handia agertzen ditu idazleak liburuan,

117
00:05:31,905 --> 00:05:32,915
eta horregatik,

118
00:05:32,940 --> 00:05:34,662
erabat bereizten da garai hartan

119
00:05:34,686 --> 00:05:38,100
herri xehea doktrinatzeko
idatzitako beste lanetatik.

120
00:05:38,545 --> 00:05:39,553
Gaaaainera!

121
00:05:39,606 --> 00:05:43,322
Aipatzekoa da, irakurlea
konbentzitzeko ahalegin horretan,

122
00:05:43,346 --> 00:05:46,220
autore ospetsu ugari
aipatzen dituela liburuak:

123
00:05:46,360 --> 00:05:50,180
San Agustin eta Santo Tomas
Akinokoa, Seneka, San Krisostomo…

124
00:05:50,270 --> 00:05:53,920
baita autore klasikoak ere;
adibidez Ovidio edo Plutarko.

125
00:05:54,250 --> 00:05:59,000
Horrek azaltzen digu zer nolako baliabide
erretorikoak zituen gure idazleak.

126
00:05:59,390 --> 00:06:02,240
Laburbilduz, kalitatezko
prosa bikainean jaso zuen

127
00:06:02,264 --> 00:06:04,667
Axularrek mende
oso bateko pentsamoldea,

128
00:06:04,702 --> 00:06:05,711
eta horregatik,

129
00:06:05,820 --> 00:06:08,880
Luis Villasante hizkuntzalari
eta euskaltzainak esan zuen:

130
00:06:09,150 --> 00:06:11,730
“Axular da euskal
prosaren sortzailea”.

131
00:06:11,833 --> 00:06:14,604
Bada “euskal letren
printze” izendatu duenik ere,

132
00:06:14,628 --> 00:06:17,648
Madonna edo Britney
Spears pop musikan bezala.

133
00:06:17,760 --> 00:06:22,150
Axular XVII. mendeko Britney
Spears izan bazan edo ez bazan,

134
00:06:22,210 --> 00:06:26,430
sar dadila kalabazan, eta atera
dadila Gero euskal letren plazan.

135
00:06:26,760 --> 00:06:27,768
Eta gogoratu,

136
00:06:27,820 --> 00:06:29,690
ez utzi geroko gerokoak!