File:Snaren (programmaboekje).pdf

Nederlands: Ruim dertien jaar was Gerardjan Rijnders artistiek leider van Toneelgroep Amsterdam en bepaalde al die tijd grotendeels de ontwikkeling van het Nederlandse toneel. In zijn eerste seizoen als vast huisregisseur van Toneelgroep Amsterdam tonen we een staaltje van zijn uiteenlopende talenten: twee regies van een klassiek drama, een enscenering van een zelfgeschreven tekst en een regie van een toneeltekst van een hedendaags schrijver. Rijnders: 'Een groot gezelschap als Toneelgroep Amsterdam moet niet streven naar één stijl. Zo een gezelschap moet vooral veelzijdig willen zijn. Het moet de beste willen zijn in alles, dat is, zoals Shakespeare in 'Hamlet' opmerkt: tragedie, komedie, historie, pastorale, pastoraal-komisch, historico-pastoraal, tragico-historisch, tragico-comico-historico-pastoraal, streng klassiek tableau of gedicht met kop noch staart'. Pierre Bokma, die in 1994 furore maakte als Richard III, speelt Macbeth. Net als in 'Richard III' bespeelt Shakespeare hier het centrale thema van de legitimiteit van de macht. Macbeth en zijn vrouw zijn bereid tot het uiterste te gaan om hun ambities te verwezenlijken. Maar naarmate hun carrière meer glans krijgt, brokkelt hun echtelijk geluk af. Hun huwelijk - merkwaardig genoeg het gelukkigste in Shakespeares hele oeuvre - eindigt in de waanzin en zelfmoord van Lady Macbeth en de eenzaamheid en onthechting van haar man. Rijnders regisseert dit seizoen nog een andere klassieker, een bewerking van Tom Lanoye van de Griekse tragedie 'Medea', door hem omgedoopt tot 'Mamma Medea'. Het betreft een productie van én in Het Toneelhuis, opgenomen in het abonnement Nederlandstalig theater (zie p. 71). Medea speelt ook een rol in de theatertekst 'Mind the Gap' van de Vlaamse schrijver Stefan Hertmans. Hierin komen drie Griekse vrouwen aan bod, die elk een stuk van de weerstand tegen de mannelijke rationaliteit en macht belichamen: Antigone, Klytaemnestra en Medea. Telkens verzetten ze zich tegen de logica van het zoenoffer, om daar een radicaliteit tegenover te stellen die herinnert aan de oude wraakgodinnen. Ze treuren om een niet te vatten verlies, terwijl ze ook cynisch en hilarisch kunnen uithalen. 'Mind the gap' is de uitdrukking die in de Londense metro wordt omgeroepen bij aankomst en vertrek van de treinen. Hier betekent het veel meer: kijk uit voor het gat in de voet van Oedipus, waaruit alle onheil voortkwam, voor het hiaat in de samenleving, ontstaan door de mannelijke wetten, voor het hiaat in het geheugen. De toon doet meer dan eens denken aan Heiner Müllers radicale aanpak van Griekse tragedies. 'Snaren' tenslotte wordt een tekst van Rijnders zelf, op muziek van Harry de Wit, met wie hij eerder samenwerkte voor 'Stalker'. In Rijnders' zelfgeschreven teksten zijn alle manieren van hoe iemand met de werkelijkheid kan omgaan, verwerkt: geweld, verontwaardiging, opstandigheid, hoop, zinloosheid, cynisme, wanhoop. 'Snaren' gaat over Faust, Lucifer, Adam, Eva en al die anderen die zich afvragen: 'Wat, waarom, hoezo?'. Na de oerknal zijn er een fractie van een fractie van een honderdste seconde uitsluitend trillende snaren. Heel even is er alleen maar door niemand gehoorde muziek. Miljarden jaren later leidt een en ander tot leven. Tot mensen. Met oren. Met tekst. 'Het verlangen van mensen naar elkaar of naar een ander is in hoge mate mijn drijfveer. Met de zekerheid dat het nooit goed komt, maar de hoop desondanks dat het goed komt', aldus Gerardjan Rijnders.