File:AGAD Wpis do księgi hipotecznej potwierdzający akt nadania dóbr ziemskich Opinogóry księciu de Ponte-Corvo 1.jpg

Treść: Działo się dnia dwudziestego lutego tysiąc ośmset dziesiątego roku Nr 1. W dniu dzisiejszym zaingrosowana została donacja dominium Opinogóry w departamencie płockim, powiecie przasnyskim leżącego, przez Najjaśniejszego Cesarza Francuzów, Króla Włoskiego, Protektora Ligi Reńskiej, Napoleona Wielkiego na rzecz Jaśnie Oświeconego księcia de Ponte-Corvo, marszałka państwa francuskiego Bernadotte w kopii przez Jaśnie Wielmożnego natenczas dyrektora, a dziś ministra sprawiedliwości widymowanej i pod dniem dwudziestego pierwszego lipca tysiąc ośmset siódmego roku nadesłanej osnowy następującej: Wypis z protokółu Sekretariatu Stanu w Pałacu w Tylży. Trzydziestego czerwca tysiąc ośmset siódmego Napoleon Cesarz Francuzów i Król Włoski chcąc nadgrodzić usługi, które nam okazał w kampanii polskiej nasz kuzyn, marszałek państwa Bernadotte, książę de Ponte-Corvo, postanowiliśmy dać mu i niniejszym wyrokiem dajemy dominium Opinogóra w departamencie płockim położone, aby je posiadał prawem zupełnego dziedzictwa sam i jego potomkowie i następcy pod warunkiem, że go nie będzie mógł i jego następcy przedawać, ani alienować bez naszego upoważnienia i nie inaczej, jak tylko z obowiązkiem zastąpienia dobrami, leżącemi w kraju naszego cesarstwa dominium tego, składającego część lenności, którą mamy zamiar nadać temu, jak tylko uznamy potrzebę postanowić w tej mierze. Komisyja Rządząca i nasz przy niej komisarz są obowiązani oddać w posesję niniejsze dominium kuzynowi naszemu, marszałkowi państwa Bernadotte, księciu de Ponte-Corvo w ośmiu dniach następujących po oznajmieniu niniejszego wyroku. Podpisano: Napoleon, przez Cesarza, Minister Sekretarz Stanu Hugues B. Maret zgodno z oryginałem Audytor Rady Stanu Komisarz Jego Cesarskiej Mości Cesarza i Króla, podpisano E. Vincent, miejsce pieczęci, zgodno z oryginałem Feliks Łubieński Dyrektor Sprawiedliwości, Morawski Asesor Dyrekcji Sprawiedliwości. Działo się jako wyżej.

Komentarz: Jednym z przejawów polityki Napoleona wobec uzależnionych państw było zastrzeganie sobie do dyspozycji w zawieranych układach części majątku państwowego, który następnie był obracany na donacje dla zasłużonych żołnierzy i urzędników, bliższej i dalszej rodziny cesarza. Już 30 VI 1807 Napoleon podpisał w Tylży serię dekretów, nadających dobra w Księstwie Warszawskim 27 marszałkom i generałom francuskim oraz generałom polskim Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu i Józefowi Zajączkowi. Obdarowani przyczynili się do sukcesu kampanii polskiej, np. Jean-Baptiste-Jules Bernadotte, ks. Ponte-Corvo (tj. księstwa utworzonego z ziem papieskich) dowodził I Korpusem Wielkiej Armii, dwukrotnie odnosząc rany. Donacje w Księstwie należały do najwcześniejszych, stąd dekrety donacyjne z 30 czxerwcaodbiegają nieco formą od późniejszych. Brak w nich zastrzeżenia o dziedziczeniu według zasad majoratu, dzięki którym majątek skupiony był zawsze w ręku najstarszego syna, dziedzica tytułu arystokratycznego, ani też o powrocie dóbr do Korony francuskiej w razie braku uprawnionych do dziedziczenia. Zawierają one jedynie zakaz zbywania dóbr przez donatariuszy lub ich spadkobierców bez zezwolenia cesarza, w przypadku zaś uzyskania takiego zezwolenia obowiązek nabycia za cenę ich sprzedaży posiadłości ziemskich w obrębie Cesarstwa. Posiadłości te stanowić miały część lenna, jakie cesarz miał zamiar nadać donatariuszowi. Konwencja między Francją a Saksonią (22 VII 1807), przekazująca królowi saskiemu Księstwo Warszawskie, potwierdziła wszystkie donacje napoleońskie (Art. 3). Szlachta ziemiańska, jak i warstwa urzędnicza uważała je za grabież mienia narodowego. Druga seria donacji nadanych po wojnie 1809 nie wzbudziła już takiego oburzenia. W myśl konwencji między Napoleonem a Fryderykiem Augustem (Paryż, 30 XI 1809) część ziem polskich zagarniętych przez Austrię, a przyłączonych do Księstwa na mocy układu pokojowego z 14 X 1809, tj. zachodniej Galicji wraz z Krakowem i okręgiem zamojskim, miano oddać do dyspozycji cesarza. 16 I 1810 Napoleon podpisał dekret rozdzielający zastrzeżone, ale jeszcze nie wyznaczone, dobra pomiędzy 27 donatariuszy. W praktyce tzw. donacje galicyjskie do końca istnienia Księstwa nie zostały wydzielone. Do czasu powołania instytucji Domeny Nadzwyczajnej Korony (30 I 1810), której powierzono nadzór nad majątkami donacyjnymi, donatariusze francuscy, zgodnie z dekretem Fryderyka Augusta z 27 IV 1808, posiadali w Księstwie te same prawa polityczne co szlachta polska. Utworzenie osobnej administracji i objęcie przez nią wszystkich dóbr donacyjnych w posiadanie zmieniło charakter prawny donacji: z dóbr początkowo zrównanych z dobrami prywatnymi polskimi przekształciły się niemal w “lenności cesarskie”. Ich status prawny przestało określać prawo polskie na rzecz ustawodawstwa francuskiego o majoratach (dekrety napoleońskie z 1 III 1808, 4 V 1809 i 3 III 1810). Nie wszystkie donacje pozostały od 1807 w tych samych rękach, np. dobra Opinogóra, przydzielone marszałkowi Bernadotte po zrzeczeniu się przezeń donacji z chwilą, gdy został następcą tronu szwedzkiego w 1810 (od 1818 król szwedzki jako Karol XIV), wróciły do Domeny. 20 V 1811 Napoleon nadał je Wincentemu Krasińskiemu, pułkownikowi szwoleżerów gwardii cesarskiej, wraz z tytułem hrabiowskim. Po zajęciu Księstwa przez wojska rosyjskie donacje obarczono rekwizycjami. 2 V 1813 dobra donacyjne uległy konfiskacie i powróciły do skarbu. Usankcjonował to traktat paryski z 30 V 1814. Spośród donatariuszy francuskich tylko Polacy zachowali nadane im dobra, a Krasiński za zasługi dla dworu carskiego otrzymał w 1844 zezwolenie na ustanowienie ordynacji z dóbr Opinogóra. System donacji służył Napoleonowi dla zapewnienia fortun rodzącej się francuskiej arystokracji imperialnej, a w odniesieniu do armii dla materialnego zabezpieczenia bytu inwalidów wojennych. Skarb Księstwa Warszawskiego doznał dużego uszczerbku wskutek rozdania tak dużej części dóbr narodowych, stanowiących jedno z najpoważniejszych źródeł wpływów. Wskutek donacji zmniejszyły się one o ok. 20 %. Donacje w Księstwie stanowiły tylko cząstkę systemu obejmującego całą niemal Europę.

Data: 20 II 1810 – data dokonania wpisu do księgi hipotecznej,30 VI 1807 – data donacji.
Miejsce: Płock – miejsce dokonania wpisu do księgi hipotecznej, pałac w Tylży – miejsce nadania donacji.
Opis zewnętrzny: Oryginał, jęz. polski, 2 karty papierowe o wymiarach, 190 x 332 mm, umieszczone w Księdze Ingrossacyjnej w Archiwum Hipotecznym Departamentu Płockiego z lat 1801-1811, vol. I.
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Płocku, Kancelaria Pisarzy Aktowych w Płocku: Tomasza Gutkowskiego, Kazimierza Świerzyńskiego, Teodora Krajewskiego, Tadeusza Markowskiego 1808-1821, sygn. 52, karty 2 3.
Autor komentarza: Krystyna Bańka