File:AGAD Śląskie mundury górnicze z początku XIX w. 1.jpg

Nakaz noszenia i opis mundurów górniczych i hutniczych podpisany przez Fryderyka Wilhelma hr. Redena, stojącego na czele Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu jako Wyższy Starosta Górniczy.
Noszenie munduru było obowiązkowe. Zdarzało się, że jeżeli górnik podczas uroczystości nie założył galowego munduru, nakładano nań karę. Miało to miejsce np. w 1797, kiedy to niejaki Hunger, kowal kopalniany w jedynej na terenie Prus kopalni rudy ołowiu i srebra (galeny) Fryderyk koło Tarnowskich Gór, został ukarany za to, że nie włożył galowego munduru podczas Barbórki. Musiał spędzić 24 godziny w areszcie z polecenia inspektora Gottlieba Kalidego, ojca słynnego rzeźbiarza berlińskiego Teodora, urodzonego w Królewskiej Hucie (Chorzowie).W 1803 jednolite mundury zostały również wprowadzone w Zagłębiu Dąbrowskim, które po trzecim rozbiorze Polski należało do Prus jako tzw. Nowy Śląsk. Właściciele wielkich majątków ziemskich na Śląsku często nie chcieli podporządkowywać się zarządzeniu Wyższego Urzędu Górniczego. W 1803 doszło np. do sporu na tym tle z właścicielem dóbr Koszęcin, baronem von Hösel, który oświadczył, że hutnicy pracujący w tamtejszym urzędzie hutniczym i kuźnicach żelaza mają już swoje własne mundury, a zamiana ich na inne przyniosłaby mu jako właścicielowi uszczerbek na honorze. Wprowadzenie nowych jednolitych mundurów górniczych i hutniczych nie było również łatwe z powodów finansowych. Huta Gliwicka, przy której działała słynna Odlewnia wykonująca liczne pomniki i wyroby artystyczne, wprowadziła wprawdzie dość szybko mundury dla pracowników kadry urzędniczej, ale nie dotrzymała wyznaczonego terminu – do końca 1804 – co do zaopatrzenia zwykłych robotników w przewidziane mundury. Reden, będący rzecznikiem rozwoju gospodarczego Prus i działający na Śląsku, gdzie powstał największy w tym państwie okręg przemysłowy, przywiązywał dużą wagę także do tworzenia więzi zawodowej, wyrażającej się m.in. w jednolitym umundurowaniem. Kiedy został dyrektorem Departamentu Górnictwa i Hutnictwa Generalnego Dyrektorium w Berlinie (sprawował tę funkcję w latach 1802-1807), na jego polecenie w 1804 wydano drukiem opis mundurów galowych i zwykłych, do którego dołączono miniatury mundurów, namalowane farbami wodnymi (akwarelą), dla następujących grup zawodowych: członka urzędu górniczego, urzędnika rejonu górniczego, mistrza zmianowego, sztygara, górnika, hutnika, ucznia (“elewa”) i chirurga działającego z ramienia spółki brackiej. Mimo to jeszcze długo dochodziło do konfliktów między Wyższym Urzędem Górniczym, mającym w latach 1819-1850 swą siedzibę w Brzegu, a właścicielami poszczególnych kopalń i hut. Było tak np. w latach 1820-1825 w przypadku Karola Goduli, słynnego “króla cynku”, który dorobił się ogromnego majątku, będąc początkowo zarządcą w dobrach hr. Ballestrema w Rudzie Śl. Na klamrze pasa i na guzikach mundurów górników kazał on bowiem umieścić zamiast powszechnie obowiązujących dwóch skrzyżowanych młotków herb Ballestrema jako właściciela dóbr. Musiano mu dlatego przesłać z zaleceniem wprowadzenia w życie 10 wyobrażeń obowiązujących ubiorów. Wygląd mundurów górniczych był potem wielokrotnie zmieniany, a zwłaszcza w latach 1889-1890. Obecnie obowiązujące mundury częściowo nawiązują do tych z początku XIX w. Do elementów, które przetrwały do chwili obecnej, zaliczyć można: a) czako, górna część i buty są koloru czarnego; b) występuje nadal znak dwóch skrzyżowanych młotków (tzw. żelazko i perlik) na czaku (czapce bez daszka); b) pióropusz na tymże czaku; c) metalowe guziki z motywem skrzyżowanych młotków; d) szpada przy mundurze galowym. Mundury nowe różnią się natomiast tym od dawnych, że: a) zamiast fraka pojawiła się kurtka o kroju prostym; b) spodnie są koloru czarnego, zamiast dawniej noszonych białych; c) nosi się półbuty, zamiast dawnych butów z cholewami; d) zastosowano damską wersję munduru (obwód dolnego brzegu czarnej spódnicy ma być o 50 cm szerszy od obwodu bioder); e) zrezygnowano z czekana górniczego. Pracownicy dozoru są zobowiązani do noszenia mundurów (zwykłych) na co dzień, a wszyscy inni przy okazji świąt i uroczystości, zwłaszcza w Barbórkę. Istnieją różnice w kolorze pióropusza i kwastów (wstęg) przy szpadzie. Zwykły górnik ma np. czarny pióropusz i zielone kwasty, pracownik dozoru biały pióropusz i biało-czerwone kwasty, a członek kapeli górniczej czerwony pióropusz. Mundur górniczy tak dawniej, jak dziś oznacza poczucie więzi z wielowiekową tradycją tego zawodu, zwłaszcza na Górnym Śląsku. Jest to wyraz szacunku dla tej ciężkiej i niebezpiecznej pracy. Szpada noszona do munduru galowego jest symbolem służby dla dobra całego społeczeństwa i państwa. Ostatnio została przygotowywana nowa ustawa o mundurach i stopniach górniczych, która czeka na zatwierdzenie w sejmie. Jednakże nie przewiduje ona zmian w kształcie i barwach mundurów, a jedynie będzie odmienny sposób finansowania ich szycia i dystrybucji dostosowany do potrzeb gospodarki rynkowej.
Opis zewnętrzny: Oryginał, jęz. niemiecki, poszyt
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Katowicach: Królewski Górnośląski Urząd Górniczy w Tarnowskich Górach, sygn. 4
Autor komentarza: Zdzisław Jedynak