File:ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY POTOCKICH W KRZESZOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 1999) (3531481737).jpg

I Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, 15-26 września 1999 r.

Krzeszowice sięgają swoją historią 1286 r., kiedy to Fryczko, wójt z Bytomia, lokował na prawie niemieckim wieś o tej nazwie. Należała ona do biskupów krakowskich, a w 1620 r. kupił ją Jan Tęczyński. Od 2. poł. XVII w. wieś przechodziła kolejno w ręce Opalińskich, Sieniawskich i Czartoryskich. Lecznicze właściwości tutejszych wód znano już na początku XVII w., ale dopiero pod koniec XVIII w. Krzeszowice stały się znanym uzdrowiskiem. Należały wówczas do księżnej Izabeli Lubomirskiej. W 1816 r. odziedziczył je Artur Potocki, a po jego śmierci żona Zofia i syn Adam, którzy wznieśli tutaj wspaniały pałac. W czasie II wojny światowej wnętrza pałacu częściowo przebudowano na polecenie przebywającego tu gubernatora Hansa Franka. Po wojnie dobra Potockich i budynki zdrojowe znacjonalizowano, co spowodowało ich stopniową dewastację. Obecnie, po wykonaniu prac zabezpieczających, budynek oczekuje na zagospodarowanie. Zaprojektowany przez Franciszka Marię Lanciego pałac wzniesiono w latach 1850-1857 na zlecenie Zofii Potockiej. W 1858 r. dobudowano skrzydło według projektu Filipa Pokutyńskiego, a po 1893 r. rozbudowano skrzydło zachodnie (proj. Zygmunt Hendel). Potoccy zamieszkali w pałacu w 1862 r., lecz prace we wnętrzach trwały do 1870 r. Także około połowy XIX w. założono wokół pałacu park o charakterze krajobrazowego ogrodu angielskiego. Pałac ma formę czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem. Dwupiętrowy korpus główny z czterema narożnymi wieżami pełnił funkcję reprezentacyjną oraz mieszkalną, skrzydło wschodnie służyło wyłącznie jako mieszkanie, a północne miało charakter głównie gospodarczy. Wejście do pałacu wiedzie przez taras do sieni, na przedłużeniu której znajduje się klatka schodowa. Po wschodniej stronie sieni, w amfiladowym układzie, mieszczą się dwie tzw. sale francuskie, mała jadalnia oraz zdobiona stiukami, narożna sala balowa. W skrzydle wschodnim znajduje się duża jadalnia, a za nią galeria prowadząca do dawnej oranżerii. Po zachodniej stronie sieni wejściowej usytuowano bibliotekę i gabinet, z którego kręcone schody gdańskie wiodły na piętro, do pracowni. W pałacu znajduje się 228 różnych pomieszczeń, z czego ok. 100 było używanych przez właścicieli. Dzisiaj w pałacu można podziwiać kominki, sztukaterie, drewniane okładziny i wiele innych detali, które świadczą o wspaniałym niegdyś urządzeniu wnętrz.

---

Potocki Family Mansion and Park in Krzeszowice

The history of Krzeszowice goes back as far as 1286, when Fryczko, the alderman of Bytom, founded a village of that name within the Magdeburg law. The village was owned by the bishops of Kraków, and in 1620 it was bought by Jan Tęczyński. As of the second half of 17th century, the village was subsequently owned by the Opaliński, Sieniawski and Czartoryski families. The medicinal properties of the nearby waters were already known at the beginning of the 17th century, but it took another century for Krzeszowice to become a famous health resort. At that time it was owned by Princess Izabela of the Lubomirskis. In 1816, the Krzeszowice estate was inherited by Artur Potocki, and upon his death it was transferred to his wife Zofia and son Adam, who had a beautiful mansion built here. During the second world war, the Nazi General Governor Hans Frank, who lived in the mansion, ordered a partial alteration of the interiors. After the war the Potocki family estate with the spa buildings were nationalised and gradually they fell into disrepair. The building was recently protected against further devastation and prepared for redevelopment. Designed by Francesco Maria Lanci, the mansion was built from 1850 to 1857 for Zofia Potocka. The construction works were carried out under the supervision of Antoni Bauman. In 1858, another wing, designed by Filip Pokutyński, was added, and after 1893, the western wing was extended according to Zygmunt Hendel’s plan. At the turn of the 19th and 20th centuries, a utility wing was added. Potocki family moved to the mansion in 1862, while construction works in the interiors continued until 1870. Also in the 19th century, an English landscape garden park was developed here. The mansion is built on the plan of a square with an internal courtyard. The two-storey central building with four corner towers performed ceremonial and residential functions, the eastern wing was used only for residential purposes, and the northern one was mainly auxiliary. The entrance to the mansion located at a terrace leads to a vestibule, which ends with a stairway. East part of the building contains an enfilade, or a suite of rooms, with two so-called French chambers, a small dining room and a corner ballroom decorated with stuccoes. The eastern wing houses a large dining room adjoining a gallery leading to a former orangery, or a winter garden. At the right of the entrance hall there used to be a library and a study with Gdańsk-style, heavily embellished stairs leading to a study on the first floor. The mansion consists of 228 rooms; only about 100 of them were actually used by the inhabitants.