File:ZABUDOWA MIASTA SŁAWKÓW, fot. M. Klag (MIK, 1999) (3533800016).jpg

I Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, 15-26 września 1999

Sławków, miasto położone nad Białą Przemszą, na granicy ziemi krakowskiej i Śląska, było w średniowieczu ważnym punktem na szlaku handlowym z Wrocławia do Krakowa. Pierwsza pisana wiadomość o nim datowana jest na 1220 r., kiedy ufundowano tutaj szpital dla górników. Sławków uzyskał prawa miejskie pomiędzy 1279 (wymieniany jako wieś biskupia) a 1286 r. (wtedy pisano już o nim: miasto). Od XIII w. do 1790 r. stanowił własność biskupów krakowskich. Pod koniec XIII w., z inicjatywy biskupa krakowskiego Jana Muskaty, Sławków został opasany murem i przekształcony w twierdzę. W XIV w. był ośrodkiem klucza sławkowskiego należącego do biskupów oraz siedzibą dekanatu, przeniesionego później do Bytomia. Upadek miasta nastąpił wraz z wyczerpaniem się tutejszych złóż kruszców oraz w wyniku licznych najazdów i pożarów. Sławków znajdował się pod zaborem pruskim, potem austriackim, w latach 1807-1815 pozostawał w granicach Księstwa Warszawskiego, a później – pod zaborem rosyjskim. Prawa miejskie utracił dwukrotnie: po powstaniu styczniowym (na niemal sto lat, do 1958 r.) oraz w 1977 r., kiedy to przyłączono go Dąbrowy Górniczej. Obecnie, od 1984 r., jest znów miastem. Sławków zachował średniowieczny układ przestrzenny, z centralnie położonym kwadratowym rynkiem i wychodzącymi z jego naroży ulicami. Obwarowania miejskie zostały zniesione, ale ich zarys jest czytelny. Do najstarszych obiektów w mieście należy kościół parafialny oraz pozostałe po wieloletnich rządach biskupów relikty XIII-wiecznego, murowanego zamku, znajdującego się w południowo-wschodniej części miasta. Zachowaną zabudowę miejską z XVIII-XIX w. charakteryzują podcienia o murowanych kolumnach oraz łamane dachy polskie. Najwięcej tego typu domów zachowało się przy rynku. Należy do nich parterowy, murowany budynek z przełomu XVIII i XIX w., posadowiony na murowanych piwnicach i nakryty dwuspadowym dachem; obecnie mieści się w nim Muzeum Regionalne. Pod numerem 22 znajduje się zbudowany w 1857 r., drewniany dom o konstrukcji zrębowej, potynkowany, nakryty dwuspadowym dachem wspartym na czterech murowanych kolumnach. Także przy rynku znajduje się XVIII-wieczna drewniana karczma, nakryta łamanym dachem gontowym. Jej szeroki podcień wspiera się na sześciu okrągłych kolumnach, a na podwórko prowadzą dwie bramy: wjazdowa i wyjazdowa. Dzisiaj, jak przed wiekami, gości w swych progach podróżnych.

---

Historic Architecture of Sławków

The town of Sławków on the Biała Przemsza lies also on the border between the Land of Kraków and Silesia. It was an important station along a trade route leading from Wrocław to Kraków in the Middle Ages. Its earliest mention in written sources comes from 1220, when a hospital for miners was founded here. Sławków received city rights between 1279 (when it was listed as a bishop’s village) and 1286 (when it was already referred to as civitas – a city). From the 13th century to 1790, Sławków belonged to the bishops of Kraków. Towards the end of the 13th century, at the order of bishop of Kraków, Jan Muskata, Sławków was surrounded with a wall and turned into a fortress. In the 14th century, the city was the centre of the Sławków Estate that belonged to the bishops and the seat of the Dean, who later moved to Bytom. The city’s fall occurred when the local precious mining resources had run out, partially as the result of numerous raids and fires. During the Partitions, Sławków first fell within the Prussian and later Austrian domain; from 1807 to 1815, it found itself within the borders of the Duchy of Warsaw, and then – within the Russian sector. It lost its status of a city twice: first, for nearly 100 years after the January Rising (until 1958) and in 1977, when it was incorporated into Dąbrowa Górnicza. Since 1984, Sławków has been returned the status of a city. Sławków has retained its mediaeval layout, with the central square and streets radiating from its four corners. The city walls were dismantled but their traces are still recognisable. The oldest structures in the city include the parish church, and the relics of a 13th-century brick castle in the south-eastern part of town – a remnant of long-time rule of bishops in Sławków. Characteristic town buildings preserved from the 18th and 19th centuries feature porches with solid columns and broken-form roofs typical for Poland. Most of the surviving historical houses are grouped around the square. One of these, a single-storey brick building dating from the turn of the 18th century, raised on stone cellars and covered with a two-pitch roof, houses the Regional Museum. Another noteworthy building in the market square is the 18th-century inn under a broken-form roof of wooden shingle. Its broad porch is supported with six round columns, and two gates – entrance and the exit – open onto its inner yard. Today, just like in the old days, the inn welcomes travellers.