File:SZAŁASY NA POLANIE PODKÓLNA W JURGOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2001) (3508457800).jpg

III Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, wrzesień 2001

Jurgów jest położony na południowo-zachodnim krańcu polskiego Spisza, nad rzeką Białką i należy do gminy Bukowina Tatrzańska. Jak podaje tradycja, nazwa wsi założonej w 1546 r. przez pasterzy wołoskich wywodzi się od imienia sołtysa Jurko. Udokumentowana wzmianka o Jurgowie pochodzi z 1589 r., kiedy Olbracht Łaski sprzedał Jerzemu Horwathowi z Paloczy dobra klucza dunajeckiego. W 1769 r. polska część Spisza została włączona do monarchii austriackiej, a w 1920 r. czternaście wsi Zamagórza Południowego – w tym Jurgów – zostało przyznanych Polsce przez konferencję Rady Ambasadorów. W okresie II wojny światowej Spisz znalazł się w granicach Słowacji; w 1945 r. wspomniane czternaście wsi powróciło w granice Polski. Znajdujący się w Jurgowie zespół szałasów i szop na Polanie Podokólne jest przykładem unikatowej zabudowy pasterskiej, jaka występowała na terenie Tatr i Podtatrza. Szałasy tworzą tzw. wieś letnią, nazywaną inaczej osadą biedniacką. Jest ona największą z zachowanych tego typu osad. Na Polanie Podkólne znajduje się ponad pięćdziesiąt obiektów. Usytuowane są one w czterech rzędach, rozciągających się z północy na południe. Od strony zachodniej polanę otaczają tereny rolne, oddzielając miejsca wypasu od lasu i łąk. Szałasy są bardzo rzadko wykorzystywane przez pasterzy zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, lecz stanowią niezwykłą atrakcję turystyczną. Pasterze jurgowscy użytkowali Polanę Podkólne od ok. 1880 r. Wcześniej wypasali owce na terenach Jaworzyny Spiskiej. Jednak w 1879 r. pruski książę Chrystian Hohenlohe wykupił obszar Jaworzyny z zamiarem komasacji gruntów i urządzenia tam nowoczesnych obszarów łowieckich. Górale z Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry utracili prawo wypasu owiec na tych terenach, ale w zamian przyznano im pastwiska na Polanie Podokólne. Wtedy przeniesiono tu z ok. dziewięćdziesięciu polan jaworzyńskich budynki mieszkalno-gospodarcze i gospodarcze. Na Polanie z czasem powstawały również nowe budynki, jednak większość pasterskiej zabudowy już nie istnieje. Aby obejrzeć jurgowską zagrodę warto zajrzeć do domu nr 215, gdzie mieści się Muzeum Kultury Ludowej Spisza – filia Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. W wybudowanej w 1861 r. chałupie prezentowana jest ekspozycja „Gospodarstwo spiskie z przełomu XIX i XX w.”.

---

Shacks in Polana Podkólne in Jurgów

Jurgów lies in the south-western corner of the Polish Spisz, by the river Białka, and belongs to the Bukowina Tatrzańska district. According to local tradition, this settlement established by Wallachian shepherds was named after a village headman by the name of Jurko. The existence of Jurgów was documented in 1589, when Olbracht Łaski sold the lands in the Dunajec domain to Gyorgy Horvath de Palocsa. In 1769, the Polish part of the Spisz was included in the Austro-Hungarian empire, and in 1920, 14 villages of south Zamagórze – including Jurgów – were restored to Poland by the Conference of Ambassadors. During the second world war, Spisz fell within Slovakian borders, and in 1945 the aforementioned 14 villages returned to Poland again. A group of huts and shacks in Polana Podkólne in Jurgów exemplifies the unique pastoral architecture, which developed in the Tatras and its foothills. The shacks constitute a so-called summer village, also called the poor men’s hamlet. Standing in Polana Podkólne meadow are over 50 buildings arranged in four rows, north to south. To the west, the area is bordered by farmlands, separating the pastures from the woodlands and wild meadows. While today the shacks are hardly ever used for their original purpose, they remains a unique tourist attraction. Shepherds from Jurgów were using the Podkólne meadow from around 1880. Before that, their sheep grazed in the Jaworzyna Spiska area. However, in 1879 Prince of Prussia, Chistian Hohenlohe, bought the Jaworzyna as part of his land accumulation project, intending to establish his hunting domain in this picturesque area. Highlanders from Jurgów, Rzepiska, and Czarna Góra lost the right to graze their sheep there, but instead they received the pastures in Polana Podokólne. It was then that the cottages and huts were transferred here from approximately 90 meadows of Jaworzyna. New buildings were added in time, but the majority of these did not survive. To see a typical Jurgów hut, visit shack number 215, which houses the Spisz Folk Culture Museum, a branch of the Tatra Museum in Zakopane. Inside the cottage, built in 1861, an exhibition has been arranged to show “A typical Spisz homestead at the turn of the 19th century”.