File:Masker- Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen - AM-261-5.jpg

Nederlands: Heksen vormen voor de yoruba een dagelijkse realiteit. Het zijn altijd vrouwen die gebruik maken van hun levenskracht om zich de levenskracht (ashé) van anderen toe te eigenen. De slachtoffers verzwakken en sterven onmiddellijk of kwijnen weg. Heksen zijn echter niet altijd boosaardig en vernietigend, zij bieden ook steun en hulp. Omdat zij de goede, maar ook de gevaarlijke kracht van de vruchtbaarheid symboliseren worden de heksen 'onze moeders' genoemd. Zij vertegenwoordigen de grootste kracht in de kosmos waar zelfs de goden niet tegenop kunnen. Men stelt zich de heksen voor als vogels die leven in de wildernis, van waaruit zij de mensen bespioneren. Menselijke heksen worden vaak geassocieerd met kinderloze, oudere vrouwen.

In Anago, Ohori, Ketu en Awori in West-Yorubaland heeft men een collectieve manier ontwikkeld om zich tegen de heksen te beschermen. Hiervoor zorgt het Gelede-genootschap dat de heksen niet zozeer bestrijd als wel vereert en op geregelde tijden een groot feest organiseert om de 'Moeders' te amuseren. Het Gelede-genootschap wordt geleid door vrouwen; de mannen treden op als dansers, zangers en helpers. De viering van het Gelede-festival kent vele lokale varianten, maar de algehele structuur is overal dezelfde. De viering is verdeeld in een nachtelijk gedeelte, Efe genoemd naar het voornaamste personage dat optreedt, en dat de volgende middag gevolgd wordt door de Gelede-viering, bestaande uit een optreden van gemaskerde dansers. De overgrote meerderheid van alle Efe- en Gelede maskers wordt als een hoed boven op het hoofd gedragen, zodat de danser er onderdoor kan kijken. De Gelede maskers bestaan uit een basismasker met een bovenbouw die alle denkbare onderwerpen kan uitbeelden. Het merendeel van de liederen die worden gezongen tijdens het nachtelijke gedeelte van het festival bestaan uit een vaak bijtende maatschappijkritiek, terwijl het gedeelte van de Gelede-viering bestaat uit ontspanning en amusement.

Het Anago stijlgebied heeft in Nigeria een centrum in de steden Agoshasha en Ipokia en in Benin rond de stad Sakate. De Anago (of de Nago, zoals ze in Benin worden genoemd) hebben de stijl van de Gun, de Aja en de Fon vaak diepgaand beïnvloed, zodat de door deze volken gebruikte voorwerpen soms niet van die van de Anago te onderscheiden zijn.

Dit masker is waarschijnlijk gemaakt door de snijder Kugbenu uit het dorp Banigbe bij Sakete. De witte kleur verwijst naar een van de 'witte godheden', wellicht Odua. Het hinkelen op één been duidt er daarentegen op dat de vrouw bezeten is door Eshu, de goddelijke boodschapper en onruststoker. Het masker is zeer waarschijnlijk satirisch bedoeld, een genre waar Kugbenu in uitmuntte (zoals blijkt uit de afbeeldingen van zijn werk in H. Drewal, 1974B: pl.14 en in H. en M. Drewal, 1983A: pl.129). Misschien wordt een vrouw van een buurvolk uitgebeeld en is het hinkelen eerder hard lopen. De tekening van een Gelede-masker uit Banigbe dat zeer op ons masker lijkt en ook een naakte vrouw op één been voorstelt, is afgebeeld bij Beier, 1966:19.

Beschrijving

Gelede-masker bestaande uit een antropomorfe onderbouw en een antropomorf vrouwelijk figuur als bovenbouw. Het masker is wit van kleur op de kapsels van de antropomorfe figuren na, deze zijn grijsachtig. De onderbouw bestaat uit een halfrond ellipsvormig masker. Het gezicht heeft smalle, uitpuilende ogen, half gesloten, een spitse neus en een uitstekende mond die iets openstaat. Drie inkervingen op de wangen, drie op het voorhoofd. Gefigureerd haar. De onderrand van het masker heeft gaatjes. Op het masker staat een vrouwelijk figuur. Ze staat op één been met een zeer grote voet, het andere been opgetrokken, hier is de voet en het onderbeen veel kleiner. Groot hoofd, met een glad, om het hoofd liggende, ingegroefde haartooi. Uitpuilende, half gesloten ogen, platte neus en iets geopende mond. Tatoeage op de wangen en het voorhoofd. Grote borsten. Handen op de buik, korte vingers. Korstige, kalkachtig vuil wit oppervlak.