File:KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. KARMELITÓW BOSYCH W CZERNEJ, fot. M. Klag (MIK, 2002) (3487335894).jpg

IV Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, 14-15 września 2002 r.

Zagubiona pośród wąwozów i bukowego lasu Czerna, podobnie jak przed wiekami, ma charakter odizolowanej od świata pustelni. Otacza ją prawie osiemdziesięciohektarowy las, pokrywający wzgórze klasztorne oraz sąsiednie, położone po stronie wschodniej, za rzeką Eliaszówką. Oba wzgórza to teren tzw. wielkiej klauzury papieskiej, opasany ponadczterokilometrowym, kamiennym murem. W jego obrębie znajdowało się dwanaście osobnych domków pustelniczych z kaplicami. Klasztor położony na południowo-zachodnim zboczu otacza mur tzw. małej klauzury. Karmelici to zakon pustelniczy, założony w XII w. na górze Karmel. Jedną z jego gałęzi, o surowszej regule, zatwierdzonej w 1593 r., są karmelici bosi. Przybyli oni do Polski na początku XVII w. i niedługo potem wojewodzina krakowska, Agnieszka z Tęczyńskich Firlejowa, ufundowała dla nich w Czernej kościół i klasztor oraz podarowała karmelitom pobliskie łomy dębnickiego marmuru. Kościół, wraz z jednym skrzydłem klasztornym, zbudowano w latach 1631-1640, a budowę klasztoru dokończono w ciągu kilku następnych lat. Mury otaczające założenie powstawały aż do lat 70. XVII w. Zespół klasztorny został niezwykle oryginalnie rozplanowany: w czworobok zabudowań klasztoru wpisano kościół w formie krzyża. Klasztor tworzą cztery skrzydła na planie regularnego czworoboku o wymiarach siedemdziesiąt siedem na siedemdziesiąt metrów. Mieszczący się pośrodku kościół jest związany ze skrzydłami klasztornymi za pośrednictwem budynków znajdujących się na przedłużeniu jego ramion. W narożnych przestrzeniach pomiędzy ramionami kościoła a skrzydłami klasztoru zaplanowano wirydarze. Kościół pw. św. Eliasza ma krótkie prezbiterium, za którym mieści się chór zakonny i ośmioboczna wieża. Kościół nakrywają sklepienia kolebkowe oraz kolebkowe z lunetami, a na skrzyżowaniu nawy i transeptu – krzyżowe. Część wyposażenia wnętrza świątyni i klasztoru oraz niektóre szczegóły architektoniczne wykonane są z czarnego marmuru dębnickiego. Oprócz portali jest to marmurowy, barokowy ołtarz główny z obrazem Anioła karmiącego Eliasza, namalowany przez Tomasza Dolabellę, nadwornego malarza króla Władysława IV. W ołtarzu znajduje się także barokowe tabernakulum wykonane z czarnego i różowego marmuru. Na terenie klasztoru mieści się muzeum poświęcone św. Rafałowi Kalinowskiemu, którego prochy spoczywały na tutejszym cmentarzu do 1937 r.

---

The Church and Monastery of the Discalced Carmelites in Czerna

Lost among ravines and beech woods, today as much as centuries ago, Czerna has all the features of a remote hermitage, removed from the rest of the world. It is surrounded by woodland of nearly 80 hectares, covering the monastery hill and the neighbouring one to the east, across the Eliaszówka river. Extending over both hills is the so-called great papal enclosure, and the area is surrounded by a stone wall of over 4 kilometres. Within those walls, 12 separate hermitages used to stand, each with its own chapel. The hills were once connected with a bridge supported on 13 arcades, disused since 1889, and today in ruin. On the south-western slope stands the monastery girdled by the socalled small enclosure wall. Carmelites are an order of hermits established in the 12th century in Mount Carmel. Discalced Carmelites follow the rule of 1593 and are one of the stricter branches of the Order. They arrived in Poland early in the 17th century, and soon the wife of the Voivode of Kraków, Agnieszka Firlej née Tęczyńska, found the church and monastery for the Carmelites in Czerna, and endowed them with a quarry of black marble nearby. The church and one of the convent’s wings were built between 1631 and 1640, and the construction of the monastery was completed within the next few years. The construction of the surrounding walls continued until the 1670s. The monastic compound has a very unusual plan: the church, in the design of a cross, is inscribed into a large quadrangle (77×70 metres) consisting of the four wings of the monastery. The church is connected to the wings of the monastery through buildings situated at the extension of its arms. Enclosed garths were created in the corner spaces between the cross and the surrounding quadrangle. St Elijah’s church features a short chancel, with a choir gallery behind it, and an octagonal tower. The church is covered with a barrel vault, with some windows, and at the connection to the transept with cross vaulting. Some furnishing and architectural details were made of the local black marble from Dębniki; they include portals, and the Baroque high altar with the painting of an Angel feeding Prophet Elijah – the work of Tomasso Dolabella, court painter to King Ladislaus (Władysław) IV. Inside the altar is a Baroque tabernacle in black and pink marble. Situated in the monastery is the museum of St Rafał Kalinowski, whose ashes were kept in the local cemetery until 1937.