File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Houten vruchtbaarheidsbeeld in de vorm van een vrouw TMnr 2829-2.jpg

Nederlands: Het beeld heeft deel uitgemaakt van de vruchtbaarheidscultus 'bwanga bwa cibola' die tot voor kort nog actief was. In het algemeen verwijzen de beelden naar het moederschap en de vrouwelijke vruchtbaarheid in de gedaante van een moeder met kind of een zwangere vrouw (zoals bij dit exemplaar). Er werden ook mannelijke figuren en veel minder natuurgetrouwe beelden in een andere stijl gebruikt. In oorsprong waren de beelden voorzien van een magische substantie in de vorm van geladen voorwerpen als horens, kalebassen of slakkenhuizen.

Als een vrouw kort na de geboorte of via een miskraam al meerdere kinderen had verloren vermoedde men dat er hekserij in het spel was en raadpleegde vervolgens een waarzegger (mubuki). Deze gaf de vrouw dan meestal de opdracht zich in te laten wijden in de bwanga bwa cibola. Wanneer de vrouw opnieuw zwanger was trad vanaf de achtste maand de cultus effectief in werking en moest ze zich tot na de geboorte aan talrijke taboes en voorschriften (bishila) houden. Zo mocht ze geen seksuele contacten meer hebben en diende ze enkel nog maar maniokpap te eten en stilstaand water van een plas of een vijver te drinken. Ze was tevens verplicht in tijdelijke afzondering in een kleine omheinde woning aan de rand van het dorp te verblijven. Na afloop van deze periode werd ze ritueel gewassen (met regenwater) en meestal ontving ze dan van de mubuki één of meer gesneden houten beelden.

De cultus en haar beelden hadden als doel het ongeboren leven te beschermen en te zorgen voor de reïncarnatie van een overleden voorouder in het pasgeboren kind. De beelden stellen echter niet de voorouders voor, dus ondanks de betrokkenheid van de voorouders is de bwanga bwa cibola géén vooroudercultus. De staande figuren werden in een mand naast het bed van de vrouw bewaard, de figuren die in een punt eindigden werden in het schort of aan de gordel vastgemaakt. De grote beelden werden in het bevruchtende licht van elke nieuwe maan tentoongesteld. De beelden werden dagelijks ingewreven met een mengsel van olie, rode aarde en kaolien, dat naderhand weer verwijderd werd, maar ze verkregen zo wel een glanzend patina. De pasgeborene zou later dezelfde behandeling ondergaan.

De vrouw die aan de cultus onderworpen was liet vaak de helft van haar hoofdhaar wegscheren en kleedde zich in een eenvoudig schaamschort om haar speciale status aan te geven. Na circa twee maanden zwangerschap kreeg ze, om een miskraam te voorkomen, middels een speciale rite een amulet (mubangu) omgehangen. De mubangu bestond uit een leren gordel, versierd met kralen, kauri's en soms ivoren bollen, die met ingrediënten geladen werd of voorzien van kleine gevulde kalebassen. Op de meeste beelden zijn zowel de schaamschort als de mubangu, die de vrouw tot aan de geboorte moest dragen, weergegeven.

De beelden tonen nog de oude haarmode, zoals het kapsel met drie lobben (imitatie van een pruik) en de spitse uitstulping op de kruin die disungu heet. Niet alleen de kapsel zijn verouderd, ook de littekentatoeages die op de figuren zijn aangebracht waren bijna een eeuw geleden al aan het verdwijnen. Ze werden in eerste instantie gezien als schoonheidstekens en verwezen naar het concept 'bulenga', door mensenhanden geschapen schoonheid. Een gezonde volmaakte huid stond symbool voor buitengewone morele en fysieke kwaliteiten. Kinderen die aan dit ideaal beantwoordden werden geacht het best gewapend te zijn tegen hekserij en aanvallen van beheksers.

De vorm van de littekentatoeages heeft een diepere betekenis. Zo verwijzen concentrische cirkels en spiralen (mikono of byombo) naar de grote hemellichamen en symboliseren leven en hoop. 'Een dubbele golvende lijn (mwoyo wa munda), onder meer voorgesteld op het voorhoofd, staat voor het leven in het menselijk lichaam, met name het hart dat in de borstkast klopt en het kind dat in de baarmoeder groeit….. Een door concentrische tatoeages omgeven navel - de meeste beelden tonen een navelbreuk - is een metafoor voor de nauwe band met de voorouders en de continuïteit van de generaties. Uitpuilende ogen met benadrukte pupillen wijzen op de bijzondere gave om het gevaar van beheksers en andere boosdoeners tijdig op te sporen. Ook de slapen, plaats waarlangs de intelligentie en het gezond verstand in de mens dringen, zijn vaak versierd met een tatoeagepatroon. De door het kapsel benadrukte kleine en grote fontanel tenslotte verwijzen naar een sleutelconcept van het Lulua esoterisme: het heroveren van het vermogen van de helderziendheid en de dubbele perceptie, om zowel het verleden als de toekomst en de zichtbare als de onzichtbare wereld te kennen' (Petridis 1995: 332 -333).